بازدیدها: 43
بررسی نقش بام سبز و میزان تاثیر آن بر کیفیت فضای شهری
(منتشر شده توسط گروه املاک اینترنتی رویال هوم)
با افزایش مشكالت دنیای مدرن، بحث پایداری و معماری پایدار به اولویت بسیاری از کشورهای جهان تبدیل گشته است. از
سوی دیگر، ارزش افزوده باالی زمین و پایین بودن مساحت فضای سبز در شهرها باعث شده است تا استفاده از فناوری بام سبز
مورد توجه قرار گیرد. امروزه در بسیاری از کشورهای جهان برای افزایش سطح فضای سبز شهری سعی می شود تا از تمام
فضاهای ممكن، حتی فضاهای کم استفاده ای نظیر بام، به زیبایی و سالمت فضایی شهر افزود. عالوه بر این، پاسخگو به عواملی
همچون عایق سازی طبیعی ساختمان از نظر حرارتی، رطوبتی و صوتی، خلق فضای دلپذیر برای کاربران و ایجاد سطوح چشم
نواز و زیبایی بصری، تلفیق ساختار مصنوع ساختمان با طبیعت، کمک به کاهش آلودگیهای جوی و افزایش میزان اکسیژن در
هوا و غیره می باشد. از طرفی طراحی ساختمان با بام سبز منجر به افزایش پایداری و مدیریت صحیح باران های سیل آسا و آب
باران می گردد. محدود بودن منابع انرژی و به موازات آن روند رو به رشد مصرف انرژی و اثرات نامطلوب و خسار تهای جبران
ناپذیر آن بر محیط طبیعی از دغدغه های شهرهاست و یكی از راهكارهایی که برای کاهش مصرف انرژی در کالن شهرها
پیشنهاد می شود، احداث باغ بام است. باغ بام یا بام سبز چنانچه صحیح طراحی و اجرا و در آن مالحظات اقلیمی در نظر گرفته
شود عالوه بر مزایای مختلف میتواند تا حد زیادی به کاهش مصرف انرژی کمک کند. از سوی دیگر، این مولفه، می تواند در
کیفیت بصری، افزایش سرانه ی فضای سبز و تعدیل رطوبت شهر نقش مهمی ایفا کند. در این پژوهش حاضر بر آنیم تا با انجام
مطالعات کتابخانه ای و میدانی، و بكارگیری روش توصیفی-تحلیلی، به بررسی نقش بام سبز و میزان تاثیر آن بر کیفیت فضای
شهری بپردازیم.
واژگان کلیدی: معماری پایدار، فضاهای شهری، بام سبز، معماری سبز.
مقدمه
در اوایل دهه شصت میالدی بدلیل پدید آمدن بحران انرژی و با توجه به عالقمندی به مسائل »کیفیت محیط زیست« در بافت
شهری و چالش های زیست محیطی شهرهای بزرگ از قبیل آلودگی هوا، کمبود فضای سبز شهری به خصوص در مناطق
مرکزی شهر، ظهور پدیده »جزیره گرمایی شهری«، موج جدید رویكرد به معماری سبز، در مفهوم جدید، به دلیل مزایای
زیست محیطی و بعنوان راه حل اکولوژیک در سراسر جهان مورد توجه قرار گرفت. توسعة فضای سبز شهری و توزیع منطقی آن
بخصوص در مراکز شهرها، به گونه ای که متناسب با ساخت و ساز شهری باشد، یكی از چالش های عمده ی کالن شهر های
معاصر تلقی می شود؛ عالوه بر اینكه باید تمام نیازهای شهری مانند معابر، دسترسی ها، فضای آموزشی و رفاهی را در نظر
گرفت. با توجه به رشد روز افزون تراکم جمعیت در شهرها و افزایش فضاهای مسكونی در آن، احداث پارك ها و منظر طبیعی
سبز در مقیاس وسیع با این روند توسعة پرشتاب شهر های بزرگ غیرممكن به نظر می رسد )۷: ۱۹۹۶, Kralli .)در این میان
پدید آمدن فضای سبز آن هم در محیطی نیمه خصوصی که متعلق به عده ای کاربر خاص می باشد، می تواند تا حدودی
جوابگوی بخشی از نیازهای شهری باشد. امروزه به دلیل تعهدات کشورهای توسعة یافته به موافقت نامه ها و منشورهای زیست
محیطی، همچنین فشار افكار عمومی که دید آگاهانه تری به مسائل زیست محیطی دارند، ایجاد انگیزه ای برای شناسایی راه
حل های نو در راستای توسعة فضای سبز شهری شده است )سازمان پارك ها و فضای سبز شهرداری تهران، ۹۸۳۱ .)
در مبحث معماری پایدار، عوامل مختلفی نظیر: استفاده از عوامل طبیعی برای آسایش محیط، استفاده از منابع تجدبد پذیر، به
حداقل رساندن استفاده از منابع تجدید ناپذیر و استفاده از انرژی های پاك را می توان بعنوان مولفه، اعالم نمود؛ بام سبز نیز
یكی از همین موارد مهم است که در دهه ی اخیر، بسیار مورد توجه قرار گرفته است. ضرورت بررسی بام های سبز با توجه به
موضوعات محیط زیستی در معماری و شهرسازی از اهمیت ویژ های در راستای ارتقای کیفیت محیط زیست و توسعه پایدار
شهری برخوردار است. براساس سیاست های کاهش آثار نامطلوب شهرسازی بر محیط زیست، با هدایت این فعالیت ها از طریق
ارتقاء آگاهی از هزینه های متفاوت استقرار بام های سبز بر پایه نوع، مصالح و محیط به بام های معمولی، می توان تا اندازه ای
در بهبود وضعیت محیط زیست موثر واقع شد )نهرلی و همكاران،۰۹۳۱ :۳۰ .)بام های سبز با هدف تبدیل فضاهای مرده ی
پشت بام ها به یک فضای پویا مورد استفاده قرار می گیرند. این بام ها اگرچه جزء فضاهای خصوصی و نیمه عمومی به حساب
می آیند، اما در بازدهی اکولوژیكی شهری و ایجاد کیفیت مطلوب به زندگی شهری نقش مؤثری دارند. تأثیرگذاری بام سبز در
مقیاس شهر بسیار قابل توجه است. تبدیل بام خانه ها به فضای سبز، عالوه بر باال بردن کیفیت و میزان سرانه ی فضای سبز
شهر، به تعدیل رطوبت و کاهش آلودگی نیز کمک شایانی می کند.
توسعه ی پایدار
پس از بحران انرژی در اوایل دهه هفتاد، کنفرانس هایی برای تبیین محور توسعه ی پایدار پدید آمد و هرکدام به تبیین اصول
و تعاریفی پرداختند و بر اساس آن، محدوده و ظوابط خود را ارئه دادند. در چشم انداز زیست محیطی توسعه، تنها زمانی پایدار
است که بر شالوده اصول بوم شناسی استوار باشد )۷۰:۱۹۹۹, Peck .)توسعه پایدار بر سه اصل عمده پایداری: ۰ -بوم
شناختی، ۲-پایداری اجتماعی فرهنگی ۹ -پایداری اجتماعی استوار است. پایداری بوم شناختی تضمین کننده آن است که
توسعه با حفظ فرایندهای اساسی زیست محیطی، تنوع و منابع گونه های زیستی سازگار باشد )سینایی،۰۹۳۱ :۰۹۱ .)توسعه
پایدار یک اتفاق یا رویداد نیست که یكباره اتفاق بیافتد، بلكه یک فرایند پویا و هدفمند است که در طول زمان و با برنامه ریزی
تحقق می یابد و هدف آن ارتقاء سطح حیات انسان است و نیاز به هوشمندی، تجربه، شناخت و خالقیت دارد. نكته مهم این
نظریه توجه به عدالت اجتماعی است، یعنی توسعه پایدار باید در روند خود همواره عدالت اجتماعی را مد نظر قرار دهد و
نابرابری های اجتماعی را از نظر فرهنگی و اقتصادی در مسیر خود بزداید. بخش عمده ای از گسترش افقی شهرها به این دلیل
رخ میدهد که بافت موجود پاسخگوی نیازها و انتظارات جمعیت ساکن در آن نیست و اجتماع ساکن درجستجوی محیط
پاسخگوتر و مناسبتر محیط انسان ساخت جدیدی را در بستری جدید بنیان است. بافتهای تاریخی نواحی مرکزی شهرها،
پاسخگوی نیاز و انتظارات شهروندان آن نبوده و از جمعیت اصلی تهی میشود، بافتی که از لحاظ زیست محیطی و اکولوژیكی
پایدار بوده، اما پایداری اجتماعی و اقتصادی را از دست داده است )عزیزی،۵۸۳۱ .)توسعه پایدار شهری به معنی بهره وری در
استفاده از زمین و تشویق به استفاده مجدد از ساختمان هاست. با توجه به این که امروزه با مسائلی همچون گرم شدن هوا،
مصرف بی رویه انرژی و استفاده بی قید و بند از منابع تجدید ناپذیر روبرو هستیم و شهرها جزو عوامل اصلی بروز این
ناهنجاری ها در انسان و طبیعت می باشند، باید سیاست گذاری های اصولی و فرامنطقه ای را در به کارگیری و مصرف در
پیش بگیریم. مفهوم توسعه پایدار به تغییرات شهری و به فرم کالبدی شهری نیز توجه دارد و نكاتی مانند برنامه ریزی
آموزشی، بهداشتی و رفاه اجتماعی را نیز در بر گرفته است.
توسعه ی شهری از اهم مباحث توسعه ی پایدار می باشد وتعاریفی در این مورد ارائه شده که به شرح آن می پردازیم. ظرفیت
زمین برای حمایت انسان ها به وسیله ی محدودیت های طبیعی و به وسیله ی انتخاب های انسان در ارتباط با اقتصاد، محیط
و فرهنگ )شامل ارزش ها و سیاست ها( و جمعیت مشخص می شود. بنابراین ظرفیت قابل تحمل انسانی زمین متغیر، پویا و
نامطمئن است )۱۹۹۵, Cohen .)توسعه پایدار شهری لزوماً به معنای شهر پایدار نیست. شهر پایدار برآمده از فرآیند توسعه ای
است که ذهنیت و امكان ارتقاء همیشگی سالمت اقتصادی- اجتماعی بوم شناسانه شهر و منطقه آن را فراهم کرده و این
ذهنیت و امكان را به عینیت و اقدام مبدل ساخته است. درواقع شهرهایی در قرن های آتی قابل زیست خواهند بود که پایداری
خود را مدیون فروتنی، عطوفت و قبول مفهوم قناعت هستند. شهر یک سیستم منفرد نیست ، از یک طرف شهر روی پایداری
سیستم هایی که در درون خودش قرار دارند، همانند اجتماعات انسانی، سیستم حمل و نقل، اقتصاد و … تأثیر می گذارد و از
طرف دیگر آنها روی سیستم هایی که شهرها را احاطه کرد ه اند از قبیل اکوسیستم ها و اقتصادهای منطقه ای و جهانی تأثیر
می گذارند.
بام سبز
واژه سقف یا بام در این تعریف، به معنای هر نوع سطح پیوسته برای حفاظت از ساکنین در برابر عوامل طبیعی می باشد. فضای
پوشیده از گیاه می تواند روی زمین یا باالی سطح زمین باشد؛ به عنوان مثال بر روی یک بالكن، به عنوان یک بام معلق بر روی
یک طبقه میانی ساختمان، یا در ارتفاع زیاد از سطح زمین، در باالی یک ساختمان قرار گرفته باشد ( and Dunnett
۲۰۰۴, Kingsbury .)ایجاد بام های سبز مزایای گوناگونی دارد که محیط زیست شهری و زندگی اکولوژیک شهرنشینان و
سلامت روحی، اجتماعی و اقتصادی آنان را تحت تاثیر قرار می دهد. بام سبز یكی از رویكرد های نو معماری و شهر سازی و
برخاسته از مفاهیم توسعة پایدار است که از آن می توان به منظور افزایش سرانه ی فضای سبز، ارتقای کیفیت محیط زیست و
توسعه ی پایدار شهری بهره برد.
استفاده ی کاربردی از بام ها می تواند به عنوان امكان بهره برداری بهینه از زمین های شهری قلمداد شود. سطوح سیاه بام ها و
سنگ فرش ها انرژی حاصل از نور خورشید را جذب، انباشت و در شب منعكس می کنند. در این راستا بام های سبز می توانند
آثار منفی ساختمان ها در اکوسیستم محلی و در پی آن مصرف انرژی در بناها را کاهش دهند و در تغییرات جریان انرژی
ساختمان ها نقشی معین داشته باشند( ۲۰۰۴, Dunnett .)بام سبز از مفاهیم نسبتا جدید می باشد که در معماری پایدار نمود
یافته و سبب گسترش این سبگ و مقبولیت آن شده است. این عنصر طراحی را با نام هایی چون: باغبانی در پشت بام، و یا
فناوری کاشت گیاه در پشت بام، بام های زنده و یا زیست بام یا بام باغ نیز میخوانند )۲۰۰۷, Lid .)بام سبز در واقع
اکوسیستمی زنده بوده که توانایی زیست مطلوبی را برای محیط شهری فراهم کر ده و آن را بهره ورتر و پایدارتر می سازد )
انصاری و کشتكار، ۰۹۳۱ :۱۵٫)
مهمترین ویژگی بام سبز حرکت در مسیر اصول بوم و طبیعت است و نوع گیاهان انتخابی بسته به نوع آب و هوا و شرایط
اقلیمی، متفاوت است. اما عموماً اصطالح بام سبز به یک سیستم سبک اطالق می شود که از الیه های پیش ساخته تشكیل و با
بام ساختمان یک سیستم واحد را به وجود آورده و رشد گیاهان را در محیط کشت رویشی خاصی، در تمام یا قسمت هایی از
بام میسر می سازد. واژه سقف یا بام بنا به تعریف به معنای هر نوع سطح پیوسته برای حفاظت از ساکنین در برابر عوامل طبیعی
می باشد. فضای پوشیده شده از گیاه می-تواند زیرزمین، روی زمین یا باالی سطح زمین باشد. محفظه کاشت گیاهان که به
صورت توده ای و کنار هم بر روی یک ساختار بام قرار می گیرند نیز شامل این تعریف بین المللی می گردند و امروزه این نوع
سبز سازی بام به صورت وسیع، به عنوان یک راه حل عملی ساده و مفید در سراسر جهان استفاده می گردد. البته باید به این
نكته نیز توجه کامل داشت که از گیاهانی در پروسه استفاده نمود که هم سازگار با محیط و منطقه باشند و هم در شرایط
پشت بام و سرما و گرمای آن توان دوام داشته باشند. توسعه و اجرای یک بام سبز شامل ایجاد فضای پوشیده از گیاه بر روی
یک سقف ساز ه ای ساخت دست بشر است.
عملکرد و مزایای بام سبز
در کالن شهرها که قیمت زمین باالست و کمبود فضای سبز بسیار مشهود است، بام سبز می تواتد پاسخگوی بخشی از این
نیاز روز افزون باشد. از نظر مزایای عملكردی در سیستم بام ها نیز شایان ذکر است که، گیاهان حرارت و رطوبت خاك را از
طریق تبخیر به رطوبت تبدیل می کنند که این روند منجر به خنک شدن ساختمان می گردد. کاهش و خنک شدن داخل
ساختمان انعكاس گرما را کاهش می دهد .در آب و هوای سرد سرعت از دست دادن گرما بستگی به میزان رطوبت الیه های
زیرین دارد. بام های سبز تبادل انرژی ساختمان را کاهش می دهند. دمای باال در داخل و بیرون ساختمان تأثیر مستقیم دارد؛
افزایش دمای بیرون واکنش شیمیایی که منجر به کاهش الیه اوزون می شود را تسریع می کند. درون ساختمان هم تهویه
بیشتری برای خنک کردن ساختمان استفاده شده که منجر به مصرف بیشتر انرژی می گردد.
عمر عایقكاری نیز به کمک بام سبز افزایش پیدا می کند؛ به دلیل محافظت در برابر اشعه های فرابنفش، تگرگ، طوفان ها و
تفاوت های دمایی احتمال داده می شود که اگر بام سبز در یک ساختمان اجرا شود عمر آن می تواند به اندازه ۴۰ سال یا بیشتر
باشد و این در حالیست که در شرایط مناسب، سایر بام ها عمر مفیدی در حدود ده سال دارند. از سوی دیگر، به طور متوسط
یک بام سبز گسترده ۲۵ درصد عایقكاری را افزایش می دهد. در خاك نمدار هنگامی که الیه خیس باشد ارزش عایق آن ناچیز (Szewczyk, 2003: 30) میگردد از دیگر نقش های بام سبز استفاده ی مناسب از آب باران و مهار آن است. در شهرها که شامل ساختمان ها و خیابان هاست،
۷۵تا ۱۰۰ درصد پوشش ها غیر قابل نفوذ بوده وآب باران به صورت متفاوتی تخریب کننده است. فقط حدود ۵ درصد به
مجراهای کم عمق و عمیق زمین می رسد و ۱۵ درصد از طریق گیاهان تبخیر می شود و ۷۵ درصد بقیه بر روی زمین شناور
می ماند و زایل می گردد. در بام های سبز، زمانیكه چمن ها از آب اشباع می شوند، آب به آرامی از میان خاك تصفیه شده و
به زهكشی انتقال پیدا می کند. خاك رسوبات، برگ ها و دیگر اجزا را به دام انداخته و آب را قبل از اینكه به مكانی دیگر
انتقال پیدا کند بهبود می بخشد. اگر این بام ها در فضاهای نیمه خصوصی طراحی و اجرا شوند عالوه بر مسائل ذکر شده در
زمینه ی اجتماعی نیز می توانند بسیار تاثیرگذار باشند. در این باره بام های سبز می توانند در تعامالت بین کاربران، سالمت
جسمی و روانی و اوقات فراغت نقش مهمی را ایفا کند. این نوع بام ها در ایجاد زیبایی بصری هم برای کاربران و هم برای سایر
شهروندان بسیار موثر است. این بام ها بر آلودگی شهر نیز موثر اند؛ در مورد آلودگی هوا، گیاهان می توانند بعنوان فیلتر عمل
کنند؛ هم در کاهش گرد و غبار و هم در تولید اکسیژن گیاهان حتی باعث می شوند تا آلودگی صوتی نیز در محیط کاهش
یابد. می توان گفت که بام های سبز به جای انعكاس صدا، آنرا جذب کرده و ساختمان را تا ۸ دسی بل در برابر صدا عایق میکنند.
(Hancock, 2006: 211)
کشور ما که بخش عمده ی آن در اقلیم گرم و خشک واقع شده است و در رابطه با کالن شهرها که از یكسو با آلودگی های
زیست محیطی همچون آلودگی هوا، آلودگی های ناشی از فاضالب شهری، آلودگی صوتی و آلودگی آب های سطحی مواجه
هستند و از سوی دیگر به دلیل وجود جزایر گرمایی شهری و افزایش دما در مراکز شهری به دلیل رشد غیراستاندارد و نامحدود
بافت های شهری که با افزایش مصرف بی رویه انرژی های فسیلی توأم است، می تواند از بام سبز به عنوان راهكاری مناسب
برای ارتقاء کیفیت زیست محیطی و پایداری هرچه بیشتر معماری و شهرسازی استفاده نماید.
جمع بندی و نتیجه گیری
از دهه شصت میالدی، با مورد توجه قرار گرفتن کیفیت محیط زیست در بافت شهری و تهدیدهای زیست محیطی در شهرهای
بزرگ از قبیل آلودگی هوا، ظهور پدیده جزیره گرمایی شهری، بحران انرژی و غیره، سبز کردن بام ها، این بار به دلیل مزایای
زیست محیطی و به عنوان راه حل اکولوژیک مورد توجه قرار گرفت. تنها در صورتی می توان از مزایای بام های سبز استفاده
نمود و به پایداری و دوام آن امیدوار بود که در قالب برنامه های کالن توسعه پایدار و در شاخه سامانه سبز پیگیری و اجرا شود.
با توجه به مشكل اساسی اغلب کالن شهرها در رابطه با توسعه فضای سبز شهری و تقسیم بندی و توزیع عادالنه فضای استفاده
کاربردی از بام ها به عنوان فضای سبز عمومی یا خصوصی گامی موثر به سوی توسعه و افزایش سرانه فضای سبز در کنار محل
کار یا زندگی شهروندان می تواند محسوب شود. تأثیر بام های سبز بر سیمای شهری عبارت اند از بهبود نمای شهری بخصوص
در نواحی با آلودگی باال و پوشاندن قسمتی از نمای دود گرفته ساختمان ها، بهبود خط آسمان شهر با طراحی مناسب، پنهان
کردن نازیبایی ساختمان ها از جمله اتاقک و تجهیزات آسانسور، دودکش و تجهیزات مربوط به سیستم های گرمایشی و
سرمایشی با توجه به طراحی های ضعیف و نازیبا در عمده ساختماهای شهرها، این امر می تواند نقش موثری در بهبود کیفیت
بصری ایفا کند. از منظر دیگر نیز چون انسان امروزی بدلیل قرارگیری در شهرهای آلوده و مصنوع گرفتار شده، بام های سبز
یک عامل مهم در پیوند انسان با طبیعت و استفاده از آن می باشد که حتی میتواند تا حد زیادی در سالمت روان کاربران و در
نهایت سالمت روان شهر نیز نقش داشته باشد. چون این محیط هم از نظر آلودگی صوتی و هوا، نسبت به برخی نقاط دیگر
شهر، سالم تر می باشد لذا برای کودکان و سالمندان که گاه بدلیل سخت بودن دسترسی به فضاهای سبز و دردسترس نبودن
آن، این بام ها می توانند بخش اعظم نیازهای یک مجتمع مسكونی را نیز پاسخگو باشند.
گروه تخصصی رویال هوم آماده همکاری با مالکین محترم در زمینه مشاوره ساخت ، مدیریت فنی، مشارکت در ساخت و اجرا ساختمان می باشد.
در املاک اینترنتی رویال هوم می توانید سازه های برتر شهر مشهد را بصورت فیلم مشاهده کنید.
